Een controlepost bij de toegangsweg naar badressort Port El-Kantaoui in Tunesië, dat speciaal gebouwd is voor toeristen vlakbij Hamman Sousse.
DESTINATION PARADISE
Terwijl Europese toeristen een sprookjesachtige vakantie beleven aan de Tunesische stranden, jaagt de politie met grof geweld op zee en langs de kust op migranten om ze het land uit te kunnen zetten. Het menselijk leed dat het politieoptreden veroorzaakt is de zwarte keerzijde van de Tunesië deal, die Europa per saldo niets oplevert, maar wel een miljard euro kost.
Er kunnen veel redenen zijn waarom we willen ontsnappen aan onze dagelijkse realiteit en beginnen te verlangen naar een plek waar we liever willen zijn. De reisbranche speelt in op onze onbewuste neiging tot escapisme door meeslepende, authentieke ervaringen te beloven in verre bestemmingen. De verlokkingen van luxe resorts met klinkende namen die een koninklijke, exotische en in elk geval zorgeloze sfeer oproepen, moeten het laatste zetje geven om op de ik-ga-boeken button te klikken.
Een nagebouwde piratenpoot ligt in de haven van het toeristische vissersplaatsje Mahdia.
Tijdens mijn reis langs de Tunesische kust (eerste helft oktober 2025) zag ik dat het merendeel van dit soort luxueuze resorts zich in een beveiligde enclave bevindt, met aanrijroutes voor touroperators en met veiligheidschecks op de busjes van leveranciers. De politiecontroles zijn ook bedoeld om een andere groep reizigers uit het blikveld van de toeristen te houden: de ‘zwarte’, voornamelijk West-Afrikaanse migranten die hier soms al jaren zijn en meerdere pogingen hebben gedaan om de oversteek naar Italië te maken. Tunesië is een land dat economisch afhankelijk is geworden van het toerisme en kan zich geen barst in het gekoesterde imago van een veilige, onbezorgde vakantiebestemming veroorloven.
Een bewaker van een hotel in Port El-Kantaoui controleert de bodem van het busje van een leverancier op explosieven.
Een muurschildering bij een speeltuin in Mahdia geeft een beeld van het type toeristen dat welkom is in de toeristische zone van dit vissersplaatsje.
Ik maakte deze reis primair om met eigen ogen te zien onder welke omstandigheden de migranten in Tunesië moeten overleven. Toch kies ik in dit foto essay voor een breder concept om de schizofrene realiteit van de kuststrook in beeld te brengen. Terwijl de Europese toeristen uit hun dagelijkse sleur ontsnappen om een betaalbare en toch luxueuze strandvakantie te beleven, wagen migranten hun leven vanaf een strand een stukje verderop om Europa te bereiken.
Een piratenschip in de voor toeristren aangelegde haven van Port El-Kantaoui.
Franse toeristen op een golfbaan, ingeklemd tussen de resorts van Monastir en een elektriciteitscentrale.
Deze contrasterende werelden bewegen als elkaars tegenpolen om elkaar heen langs de kustlijn. De toerist verblijft in zijn beveiligde all-inclusive cocon, en ziet hooguit wat bedelende vrouwen op straat. Om zich te vermaken vaart hij een rondje langs de kust in een nep-piratenboot die zo op de cover zou kunnen van een Legodoos. Of hij trekt een reddingsvest aan om zich met vrienden en familie op een opblaasbare banaan door een speedboot over de zee te laten trekken. De gelijkenis met het inmiddels bekende beeld van Afrikaanse migranten in rubberen bootjes, met beide benen aan weerszijden van de met lucht gevulde cilinders om de balans te bewaren, is evident. Tegelijkertijd kan het contrast tussen beide soorten reizigers niet groter zijn.
Toeristen vermaken zich op een bootje in de vorm van een banaan aan het strand van Mahdia (slide show).
Een dansende groep toeristen bij een resort op het strand bij Port El-Kantaoui. Het zeepsop komt uit een kanon, bediend door medewerkers van hun resort.
De gemiddelde toerist heeft geen idee van het drama dat zich om de hoek van zijn resort afspeelt. Als er al iets van het ‘donkere’ Afrika in zijn blikveld verschijnt, dan als toeristische attractie en in een kinderlijk-naïeve representatie. Zo is er in de buurt van Sousse een dierentuin die ingericht is als een groot Afrikaans dorp waar ingevlogen Zuid-Afrikaanse Zulu’s muziek maken en dansjes doen voor en met de bezoekers. Ik bezocht aan de kust bij het plaatsje Bekalta een indoor sport- en recreatieruimte met kermisattracties, decoratief aangekleed met olifanten, een giraf en een mensaap met een aangeplakte, loshangende baard. Maar de kroon spande het Safari Shopping Center, gelegen nabij fancy resorts in een toeristische enclave bij Monastir. Het toont een primitief Afrika van stoere krijgers, wilde dieren en dansende vrouwen, waarvan enkele met blote borsten. Alsof de architect zich heeft laten inspireren door gedateerde stripverhalen vol clichés over het koloniale tijdperk op het Afrikaanse continent.
Toeristen maken een selfie bij het Safari Shopping Center, gelegen nabij fancy resorts in een toeristische enclave bij Monastir (slide show).
Vanwege de contrasten tussen rijk en arm, blank en zwart, nep en echt, het fluwelen sprookje en de rauwe werkelijkheid, en omdat de Tunesische overheid er alles aan doet om het pijnlijke verhaal van de 'zwarte' Afrikanen in hun land te maskeren, wilde ik beide werelden in dit verhaal visueel samenbrengen.
Het strand bij Port El-Kantaoui.
Een in kamelenvlees gespecialiseerd eetstalletje aan de kustweg van Sousse naar Monastir.
Straatbeeld vanaf de boulevard van het toeristische vissersplaatsje Mahdia.
Een plein in El Djem dichtbij het grootste Romeinse amfitheater van het Afrikaanse continent. Deze populaire toeristische attractie staat sinds 1979 op de UNESCO werelderfgoedlijst.
Een verkoopster maakt haar mobiele winkeltje klaar op de boulevard van Sousse.
De koetsier van een rijtuig voor toeristen roept vlakbij de medina van Sousse een taxi voor zijn klanten. Een sterk vermagerde migrant steekt de straat over.
Een vrouw uit Sierra Leone bedelt met haar twee kinderen tegenover de moskee bij de medina van Sousse.
Hoe ziet de leefwereld van de migranten in Tunesië er dan uit? En wat maken ze dagelijks mee? In plaats van een beter leven in Europa zijn ze vast komen te zitten in de Tunesische kuststrook, zonder eten, drinken, geld, humanitaire hulp, medische zorg en een plek om te verblijven. Onder de tienduizenden migranten bevinden zich zogenoemde ‘gelukszoekers', maar er zijn ook ‘echte asielzoekers’ die de oorlog in hun land zijn ontvlucht, zoals Soedanezen en Syriërs.
Een migrant maakt op een uitkijkpunt in het populaire plaatsje Sidi Bou Said vlakbij Tunis een foto van de zee en de jachthaven.
Een vrouw uit Benin bedelt in La Marsa, een populaire Tunesische kustplaats bij de hoofdstad Tunis. s'Nachts biedt de moskee een slaapplek aan migranten die geen geld hebben om samen een kamer te huren.
De peuter van een bedelende vrouw in Tunis.
Anita vertrok als zeventienjarige uit Sierra Leone om in Europa te gaan werken. Negen jaar later wacht ze met met haar zoontje Arthur op repatriëring naar haar geboorteland om daar advocaat te worden.
Het is verboden om migranten hulp te bieden, in wat voor vorm dan ook. Tientallen nationale en internationale hulpverleners werden al opgepakt en beschuldigd van deelname aan een criminele organisatie. Filmploegen krijgen sinds het voorjaar van 2025 geen toestemming meer om reportages te maken. Zo probeert de regering te verhullen welke gewelddadige methoden worden ingezet om de boten richting Europa te stoppen en om gearresteerde migranten te deporteren naar de buurlanden Libië en Algerije.
Ondanks het verbod lukte het journalisten om in het geheim opnames te maken. Uit een reportage van Arte van juli 2025 blijkt dat de aanpak van de overheid volstrekt niet voldoet aan de respectvolle, menswaardige behandeling die bij de migratiedeal uit 2023 met Europa was afgesproken. De kustwacht scheert langs de overvolle, soms zelfgemaakte bootjes om ze te laten kapseizen. Ook zijn er door migranten gefilmde beelden van de kustwacht die een boot probeert te overvaren en van agenten die met lange stokken op de van angst verstijfde inzittenden inslaan. Je hoort een moeder schreeuwen om haar baby. Migranten die hetzelfde meemaakten vertelden me dat de kustwacht dit net zo lang doet totdat een boot slagzij maakt en zinkt. Deze getuigen zagen ronddrijvende migranten verdwijnen in de golven. Zelf overleefden ze deze horror, werden gearresteerd, teruggebracht naar de kust en meteen gedeporteerd.
Als de boer op een tractor langskomt om zijn olijfbomen water te geven, kunnen de migranten hun flessen door hem laten bijvullen. Enkele migranten demonstreerden dat ze het met chemicaliën vervuilde water dronken en toonden mij de bulten die ze er van kregen op hun huid. Een alternatief is het drinken van zeewater.
In de olijfboomgaarden langs de weg van Sfax naar El Amra bevinden zich meerdere (illegale) kampen waar migranten verblijven. Deze bevindt zich bij kilometerpaal 24 en wordt sinds de zomer van 2025 maandelijks vernietigd door de nationale garde. Omdat de bewoners (die aan de politie weten te ontsnappen) geen alternatief hebben, komen ze terug om het kamp te herbouwen.
De aanpak op land is niet minder gewelddadig. De nationale garde jaagt op migranten in steden en in de kampen tussen El Amra en de havenstad Sfax. Wat de politie met bulldozers afbreekt en vervolgens verbrandt, wordt door de migranten weer opgebouwd. Daarom is de repressie sinds de zomer van 2025 bewust geïntensiveerd. Bijna wekelijks vernietigen bulldozers de geïmproviseerde onderkomens onder de olijfbomen, gemaakt van afgedankte meubels, matrassen, dekens en lappen plastic. Bij het binnenrijden van El Amra zag ik zo’n konvooi met acht politiebussen, drie bulldozers en twee touringcars klaar staan voor een volgende klopjacht.
Alle gearresteerde migranten wacht hetzelfde lot: allereerst confisqueert de politie al hun bezittingen (geld, telefoon, documenten). Vervolgens moeten ze stilzwijgend, geboeid en voorovergebogen plaatsnemen in al klaarstaande touringcars. De bestemming is de grens met Algerije of Libië, waar ze met stokslagen de woestijn in worden gejaagd. Vrouwen worden volgens een publicatie in The Guardian van september 2024 systematisch door agenten van de Nationale Garde verkracht. Als de politie de arrestanten niet al verkocht heeft aan een bij de grens wachtende militiegroep, beginnen de migranten aan een wekenlange terugtocht naar hun eerdere verblijfsplaats aan de Tunesische kust, zonder eten en water. Velen komen om en de overlevenden zien geen andere uitweg dan opnieuw te beginnen en te gaan sparen voor een volgende poging om de middellandse zee over te steken. Het heeft hun familie en henzelf teveel gekost om tot hier te komen, en falen is geen optie.
Lamin uit Gambia (links op de foto) leeft met andere migranten in een kamp bij Sfax, ingeklemd tussen het vliegveld en een industrieterrein.
Verscholen tussen het puin en verstopt onder struiken hebben enkele honderden migranten een onderkomen gemaakt van afval uit de straten van Sidi Abid, een armoedige wijk van de havenstad Sfax, gelegen tussen het vliegveld en een industrieterrein (slide show).
Hoe komen de migranten aan geld om te overleven, nu alle hulporganisaties zich hebben teruggetrokken? Hoewel werk geven aan een migrant illegaal is, zie je in de grotere steden mannen werken op een bouwplaats, in een garage aan auto's sleutelen of hand- en spandiensten verrichten voor een ondernemer of particuliere baas. Wie geen werk heeft, kan nog altijd lege waterflessen verzamelen uit het overvloedig aanwezige afval langs de straten. Aan het eind van de dag levert dat maximaal een paar euro aan statiegeld op, te weinig om van te leven. Vrouwen vinden soms werk in een café of restaurant. Moeders met jonge kinderen zitten bij een moskee of op de stoep van een winkelstraat te bedelen, anderen bieden op meer afgelegen toegangswegen seksuele diensten aan. Sommigen doen in uiterste nood een beroep op hun familie om wat geld over te maken.​ De onderlinge saamhorigheid is groot. Wie iets heeft deelt dat met anderen, ongeacht de verschillen in taal of stam. Samenwerken is noodzakelijk om als groep te overleven. Tegelijkertijd sterven er regelmatig mensen door ondervoeding, uitdroging, ziektes en gebrek aan medische zorg. Dan belt iemand een ambulance die het lichaam komt ophalen.
In de wijk Aouina in de hoofdstad Tunis hangen migranten rond bij een wasstraat voor auto's, op zoek naar werk. Zodra ze een politiebus zien rennen ze weg om niet gearresteerd te worden.
Twee Nigeriaanse migranten verzamelen plastic flessen in de wijk Aouina in Tunis. Van de dagopbrengst van omgerekend enkele euro's kunnen ze net overleven.
Een mural van voetbalsupporters in de havenstad Sfax. Black & White verwijst naar het tenue van hun voetbalclub, het jaartal is het oprichtingsjaar van de vereniging.
Hoewel er zeker ook Tunesische burgers zijn die zich het lot van de migranten aantrekken en ondanks het verbod toch wat eten of geld geven, zijn er ook legio voorbeelden van alledaags racisme. Mensen knijpen bij het passeren demonstratief hun neus dicht en vermijden ieder lichamelijk contact. Migranten worden geweigerd als ze een taxibusje willen instappen, en ook in winkels en cafés zijn ze niet welkom. Meerdere personen vertelden me onafhankelijk van elkaar over berovingen op straat door Tunesische jongeren.
Deze mensonwaardige omstandigheden vormen de keerzijde van de Tunesië deal die de regering meer dan een miljard euro oplevert. Europese politici weten ervan en roepen de dictatoriale president plichtmatig op om beter de mensenrechten te respecteren. Maar doen tot nu toe niets om het geweld te stoppen.
Een cynicus zou kunnen beweren dat de aanpak werkt, want er bereiken bijna geen boten meer het Italiaanse eiland Lampedusa vanuit Tunesië. Een realist zou kunnen beweren dat de migratiedeal eigenlijk mislukt is. Want de repressie heeft er alleen maar voor gezorgd dat er nu meer migranten vanuit Libië in Italië arriveren. Volgens een recente publicatie in Trouw gaat het om een toename van 66% in een jaar tijd. In de woorden van buitenland correspondente Faïrouz Ben Salah: “Je kunt proberen migranten weg te pesten met geavanceerde grenscontrolesystemen, niet-uitgelegde arrestaties, deportaties, marteling, mensenhandel, uithongering of slavernij – Tunesië en Libië hebben allebei rampzalige reputaties op dat gebied – maar daarmee vernietig je duizenden mensenlevens zonder dat er per saldo minder migranten naar Europa komen.”
Residence Paradise is een vakantieappartement net buiten Mahdia dat nooit is afgebouwd.
Het uitzicht vanuit Residence Paradise. Het appartementencomplex voor toeristen is nooit in gebruik genomen.
De migranten in kamp 24 bij El Amra zeiden dat ze allemaal blijven proberen om Europa te bereiken. Ze vormen een in omvang slinkende, maar harde kern die ondanks alles niet op wil geven. Toch registreert de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), een onderdeel van UNHCR, sinds twee jaar een stijging van het aantal migranten dat zich aanmeldt voor het door Europa gefinancierde terugkeerprogramma. Daardoor zijn er wachttijden ontstaan van een half jaar en langer. Wie op de wachtlijst staat, moet al die tijd zelf proberen te overleven.
Abdoul werkt voor een Tunesische baas op het strand van Mahdia.
Eén van de migranten die terug wil gaan is Abdoul. Hij stond bij een café met een klein terras op het strand van Mahdia en vroeg of ik iets wilde drinken. Twee weken lang had ik geen donkere Afrikaan op de stranden tussen de toeristen gezien, en nu stond daar een goedlachse jongen zeer ontspannen klanten te bedienen in het Frans en Arabisch. Hij voetbalde met de kinderen van een Tunesische familie, die hem goed leken te kennen.
Pas later realiseerde ik me dat ik iets wat eigenlijk doodnormaal is – diversiteit op een vakantiebestemming – als uitzonderlijk had ervaren. Bijna als een anomalie, alsof deze donkere persoon hier niet hoorde te zijn. Huivering-wekkend, hoe snel mijn eigen hersenen de apartheid in Tunesië hadden genormaliseerd. En tegelijkertijd hoopvol dat er toch nog burgers bleken te zijn die hem ondanks de repressie als mens konden zien. En natuurlijk als een hele goedkope arbeidskracht.
Een impressie van de werk-, eet- en slaapplek van Abdoul op het strand van Mahdia (slide show).
Abdoul op het strand van Mahdia.